Το ενεργειακό παιχνίδι ξεδιπλώνεται μπροστά μας. Ποια είναι η θέση της πυρηνικής ενέργειας στην σκακιέρα των χωρών;

Γράφει το μέλος του YES - Europe Greece, Anastazia Azim

Editor: Ζαχαρούλα (Χαρά) Μεγαγιάννη

Εισαγωγή:

Από το 2016 με την υπογραφή και κύρωση της Συμφωνίας του Παρισίου για το κλίμα, το περιβαλλοντικό ζήτημα κρίνεται ως μείζονος σημασίας θέμα που απασχολεί τόσο την διεθνή κοινότητα όσο και την καθημερινή ζωή πολλών πολιτών. Η προστασία του περιβάλλοντος εγείρει το ενδιαφέρον σε ολόκληρο τον κόσμο, αφού οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν αρχίσει να γίνονται φανερές γύρω μας. Το μέλλον της ενέργειας κρίνεται δυσοίωνο καθώς η εξάντληση των φυσικών πόρων σε συνδυασμό με το μονοπώλιο που διαθέτουν κάποιες χώρες στην κατοχή επαρκών φυσικών πόρων για την παραγωγή και εξαγωγή ενέργειας κάνουν πιο δύσκολη την εύρεση της ‘’χρυσής τομής’’. Όλα τα προαναφερθέντα δημιουργούν ερωτήματα είτε για την ασφάλεια είτε για την επάρκεια εφοδιασμού σε ενέργεια.

Με αφορμή τα τελευταία γεγονότα στην Ουκρανία που οδήγησαν στην αύξηση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου έχει επανέλθει στο τραπέζι των συζητήσεων το ζήτημα της ενέργειας. Η απεξάρτηση από τους ορυκτούς πόρους και η μετάβαση σε πράσινες μορφές ενέργειας τίθεται επί τάπητος. Την ίδια στιγμή που στην Ευρώπη αναζητούνται εναλλακτικές επιλογές για το δρόμο του φυσικού αερίου, οι χώρες του Κόλπου έχουν ήδη αρχίσει να στρέφονται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας . 

Το παρόν άρθρο θα προσπαθήσει να εξετάσει το ρόλο της πυρηνικής ενέργειας, ως μεταβατικό στάδιο πριν από την ολοκληρωτική μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μέσα στους νέους παράγοντες που διαμορφώνουν την ενεργειακή σκακιέρα.

Δομή της Πυρηνικής Ενέργειας:

Η πυρηνική ενέργεια είναι η ενέργεια που βρίσκεται στον πυρήνα ενός ατόμου. Η χρήση της πυρηνικής ενέργειας πρωτοεμφανίστηκε στην αρχή του ψυχρού πολέμου, όταν η τότε Σοβιετική Ένωση αποφάσισε την αξιοποίηση της για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Έπειτα ακολούθησαν οι ΗΠΑ και το 1957 υπεγράφη η Συνθήκη της ΕΥΡΑΤΟΜ (Ζαρίφης, 2019), που καθορίζει την δυνατότητα χρήσης της πυρηνικής ενέργειας, τους λόγους χρήσης της καθώς και τις κυρώσεις που θα αντιμετωπίσει ένα κράτος από την αλόγιστη χρήση της. Το βασικό στοιχείο για την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας είναι το εμπλουτισμένο ουράνιο.

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της Πυρηνικής Ενέργειας

Στην κατασκευή και παραγωγή πυρηνικής ενέργειας είναι δεδομένο ότι ενυπάρχουν αρκετοί κίνδυνοι για το περιβάλλον και για το ανθρώπινο είδος. Ωστόσο τα οφέλη της είναι αρκετά και οι διεθνείς κανονισμοί παρέχουν ένα αρκετά ασφαλές περιβάλλον για την ανάπτυξη της πυρηνικής βιομηχανίας.

Ας ξεκινήσουμε παραθέτοντας τα πλεονεκτήματα της πυρηνικής ενέργειας. Αρχικά, το χαμηλό κόστος παραγωγής σε σύγκριση με τις υπόλοιπες μορφές παραγωγής ενέργειας. Η πρόσβαση σε φθηνή μορφή ηλεκτρισμού σε σύγκριση με τα ορυκτά καύσιμα αποτελεί ένα από τα στοιχεία που καθιστούν την πυρηνική ενέργεια αρκετά ανταγωνιστική σε σύγκριση με τις παραδοσιακές μορφές ενέργειας. Μάλιστα το γεγονός ότι τα αποθέματα πετρελαίου θα διαρκέσουν για μόλις μερικές δεκάδες χρόνια, ενώ τα αποθέματα πυρηνικής ενέργειας σύμφωνα με μελέτες θα διαρκέσουν για μερικές εκατοντάδες χρόνια (Ε. Κοχαιμίδου). Παράλληλα η σχεδόν μηδενική εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα στο περιβάλλον (Νιτσοτόλη, 2017) αμβλύνει το χάσμα μεταξύ εκείνων που σκέφτονται για τις πιθανές αρνητικές συνέπειες της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας. Άλλωστε είναι γνωστό ότι το διοξείδιο του άνθρακα επιβαρύνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου.Εκτός από το πεδίο του περιβάλλοντος, η πυρηνική ενέργεια εάν χρησιμοποιηθεί με ένα σωστό και ασφαλή τρόπο χαρακτηρίζεται ως επωφελής για την κοινωνία. Ας μην ξεχνάμε πως η πυρηνική ενέργεια αξιοποιείται στις μέρες μας για την αντιμετώπιση χρόνιων ασθενειών μέσω της χρήσης της τεχνητής ακτινοβολίας, όπως για παράδειγμα η μαστογραφία, η στεφανιογραφία κ.α.

Ωστόσο η πυρηνική ενέργεια θεωρείται από αρκετούς ως αμφιλεγόμενη καθώς τα πυρηνικά ατυχήματα στο παρελθόν και οι χρόνιες επιπτώσεις που επακολούθησαν, έχουν δημιουργήσει ένα αρνητικό κλίμα γύρω από αυτό το θέμα. Από τα ατυχήματα στο Τσερνόμπιλ του προηγούμενου αιώνα μέχρι το πρόσφατο ατύχημα στην Ιαπωνία, η ανησυχία στους επιστημονικούς κόλπους γιγαντώνεται. Εκτός από το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού ατυχήματος, στα αρνητικά σημεία θα πρέπει να συμπεριληφθεί η αδυναμία διαχείρισης των πυρηνικών αποβλήτων. Ο τρόπος με τον οποίο αυτά καταλήγουν στο περιβάλλον επηρεάζει αρνητικά το σύνολο των οργανισμών που αποτελούν το οικοσύστημα. Άλλωστε, τα υψηλά ποσοστά ραδιενέργειας θέτουν σε κίνδυνο και τους κατοίκους οι οποίοι ζουν κοντά σε πυρηνικά εργοστάσια, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Ως εκ τούτου είναι επιτακτική η ανάγκη να βρεθεί λύση το συντομότερο δυνατό, διαφορετικά η μαζική παραγωγή της ενέργειας δεν θα είναι ποτέ εφικτή. Δεν θα πρέπει να παραληφθεί  το γεγονός ότι στην περιοχή που έλαβε χώρα το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ ακόμα ανιχνεύονται υψηλά ποσοστά ραδιερνέργειας και προς το παρον χαρακτηρίζεται ως μη κατοικήσιμη. Μόλις πριν λίγα χρόνια ανακοινώθηκε η δυνατότητα επίσκεψης στην περιοχή του πυρηνικού ατυχήματος, πάντα με την προστασία ειδικών στολών και με την συνοδεία επιστημόνων που γνωρίζουν τις απαραίτητες προφυλάξεις που πρέπει να παρθούν για την ασφαλή επίσκεψη στη συγκεκριμένη περιοχή. 

Παράλληλα, η επεξεργασία του εμπλουτισμένου ουρανίου και η επακόλουθη μετατροπή του σε πυρηνική ενέργεια και έπειτα σε ηλεκτρισμό απαιτεί ειδικές τεχνολογικές-μηχανολογικές γνώσεις καθώς και ιδιαίτερα υψηλά κεφάλαια. Η κατασκευή ενός πυρηνικού εργοστασίου αποτελεί ένα εγχείρημα που απαιτεί σημαντικά ποσοστά χρηματικής επένδυσης. Αυτό πηγάζει εν μέρει από το ότι  τα μηχανήματα που απαιτούνται για την κατασκευή του  είναι ιδιαίτερα κοστοβόρα και υψηλής τεχνολογίας αλλά και από το ότι οι επιστήμονες που θα εργάζονται σε αυτό απαιτείται να έχουν ιδιαίτερη γνώση του πεδίου. Παρόλα αυτά σήμερα παραπάνω από το 11% της ηλεκτρικής ενέργειας προέρχεται από την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας (Ζαρίφης, 2019) και από ότι υπολογίζεται σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα το ποσοστό πρόκειται να αυξηθεί στο κοντινό μέλλον. Παράλληλα η πιθανότητα χρήσης της πυρηνικής ενέργειας για τρομοκρατικές επιθέσεις, καθώς και το υψηλό ενδεχόμενο της εσφαλμένης χρήσης της προκαλεί, σκεπτικισμό στη διεθνή κοινότητα.

Επιπλέον, το ουράνιο, στοιχείο απαραίτητο για την παραγωγή και εκμετάλλευση της πυρηνικής ενέργειας δεν βρίσκεται σε όλες τις χώρες του πλανήτη, καταρρίπτοντας το μύθο για την ανεξαρτησία των χωρών πάνω στο ζήτημα της ενέργειας (Νιτσοτόλη, 2017). Οι περισσότερες χώρες του πλανήτη διαθέτουν ουράνιο άλλες σε μικρότερο και άλλες σε μεγαλύτερο ποσοστό, γεγονός που θέτει ένα μεγάλο πρόβλημα στην ενεργειακή ανεξαρτησία των χωρών ανά τον κόσμο. Σε αυτό το στάδιο γίνεται φανερό ότι η ενεργειακή ανεξαρτησία δεν είναι δυνατή προς το παρόν ακόμη και με την ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας, λόγω της διαφοράς του ουρανίου που κατέχει η κάθε χώρα, όπως η Αυστραλία και το Καζακστάν.

Επιπλέον, μπορεί το κόστος της ενέργειας που φτάνει στον καταναλωτή να είναι αρκετά μικρότερο σε σχέση με τις υπόλοιπες μορφές ενέργειας, ωστόσο η κατασκευή και η συντήρηση ενός πυρηνικού εργοστασίου απαιτεί ιδιαίτερα μεγάλα κεφάλαια. Αυτά τα κεφάλαια είναι πιθανόν να δημιουργήσουν δημοσιονομικό έλλειμμα και επιπρόσθετο χρέος που θα επιβαρύνουν τα δημόσια ταμεία των διάφορων χωρών που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν την συγκεκριμένη μορφή ενέργειας. Φυσικά, αυτός ο κανόνας δεν εφαρμόζεται σε όλες τις χώρες καθώς οι πιο αναπτυγμένες οικονομίες του κόσμου μπορούν να αναπτύξουν και να συντηρήσουν πυρηνικά εργοστάσια χωρίς να έχουν οικονομικό πρόβλημα. Αλλά, η πλειονότητα των χωρών και ειδικά των αναπτυσσόμενων σίγουρα θα αντιμετωπίσουν προβλήματα στην προμήθεια ενέργειας. Γεγονός που θα τις οδηγήσει πάλι στη χρήση των παραδοσιακών μορφών ενέργειας. Ο φαύλος κύκλος που δημιουργείται ενδέχεται σε μεγάλο βαθμό να  επιβραδύνει την μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. 

Πυρηνική Ασφάλεια

Τα διάφορα ατυχήματα που έχουν συμβεί στο παρελθόν καθώς και οι αλυσιδωτές επιπτώσεις που αυτά επέφεραν έχουν διαμορφώσει μια κριτική διάθεση στην κοινή γνώμη. Το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ το 1986 στην Ουκρανία είχε ως αποτέλεσμα την διακοπή της δημόσιας στήριξης προς την πυρηνική ενέργεια. Ως εκ τούτου, μειώθηκε η παραγωγή πυρηνικής βιομηχανίας στην περιοχή.

Η αρνητική στάση των πολιτών δικαιολογείται διότι οι κάτοικοι των περιοχών που βρίσκονται πλησίον των εργοστασίων συχνά έρχονται αντιμέτωποι με κινδύνους για την υγεία τους λόγω της έκθεσης τους σε τοξικές ραδιενεργές εκλύσεις, τη μόλυνση του εδάφους, την ακτινοβολία και πολλούς παράγοντες που έπονται ενός  ατυχήματος (Μπεσάκη, 2016).

Προκειμένου να αποτραπούν οι εν λόγω κίνδυνοι, η διεθνής κοινότητα έχει θεσπίσει κανονισμούς και συμβάσεις, όπως οι κανονισμοί που προβλέπει ο EURATOM (European Atomic Energy Community).. Οι εν λόγω κανόνες προβλέπουν τους πιθανούς κινδύνους και αναλόγως δίνουν οδηγίες για την βέλτιστη αντιμετώπιση τους. Την ίδια στιγμή, η συχνή συντήρηση των εργοστασίων πυρηνικής ενέργειας και η συνεργασία με τους διεθνείς οργανισμούς μπορούν να μειώσουν τους κινδύνους που ελλοχεύουν.

Συμπέρασμα

Η συζήτηση γύρω από την πυρηνική ενέργεια παραμένει ανοιχτή καθώς το ζήτημα της ενέργειας είναι ιδιαιτέρως πολύπλοκο αφού σε αυτό επιδρά πληθώρα παραγόντων. Τα πυρηνικά ατυχήματα στο πέρασμα των δεκαετιών έχουν αποθαρρύνει την κοινή γνώμη προς την ανοιχτή υποστήριξη της συγκεκριμένης μορφής ενέργειας. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή και οι καθημερινές δυσκολίες με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπες διάφορες χώρες ανά τον κόσμο υποδεικνύουν την άμεση ανάγκη περιορισμού χρήσης των παραδοσιακών μορφών ενέργειας. 

Η πυρηνική ενέργεια μπορεί να αποτελέσει τον ενδιάμεσο σταθμό πριν την ολοκληρωτική μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας καθώς κατά ένα μεγάλο ποσοστό είναι φιλική προς το περιβάλλον και αποτελεί έναν οικονομικό μέσο προμήθειας ενέργειας για τον απλό πολίτη. Φυσικά, αν διατηρηθούν οι συνθήκες λειτουργίας των πυρηνικών εργοστασίων και οι παγκόσμιες δεσμεύσεις από τους διεθνείς οργανισμούς για την πυρηνική ασφάλεια είναι πιθανό ότι θα μειωθούν και οι κίνδυνοι  ενός πυρηνικού ατυχήματος.

Βιβλιογραφία:

Ζαρίφης, Νίκος. (2019): Το Μέλλον της Βιομηχανίας Πυρηνικής Ενέργειας.  Διαθέσιμο εδώ Zarifis_16014.pdf (unipi.gr)

Κόουλι, Στίβεν (2009).  Η πυρηνική σύντηξη είναι το μέλλον της ενέργειας, Ted Talks. Διαθέσιμο εδώ Στίβεν Κόουλι: Η πυρηνική σύντηξη είναι το μέλλον της ενέργειας Η πυρηνική σύντηξη είναι το μέλλον της ενέργειας | TED Talk

Νιτσοτόλη, Γεωργία. (2017). «Διεθνές και ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο της πυρηνικής ενέργειας: θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και αναπτυξιακές προοπτικές», Αθήνα. Διαθέσιμο εδώ 12PMS_DIE_EUR_SPO_NitsotoliGe (1).pdf

Μπασέκη, Ευφροσύνη. (2016). Πυρηνική Ενέργεια και εγγυήσεις ασφαλείας. Διαθέσιμο εδώ MpasekiE_2018.pdf (duth.gr)

Athens.indymedia.org: Ελένη Κοχαιμίδου (2007): Πετρέλαιο vs Πυρηνική Ενέργεια. Διαθέσιμο εδώ. ((i)) ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ VS ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ (indymedia.org)

Futures and Options.gr. Οι χώρες με τα μεγαλύτερα αποθέματα Ουρανίου. Διαθέσιμο εδώ Οι χώρες με τα μεγαλύτερα αποθέματα Ουρανίου – Futures and Options

Σημείωση: Στην αρθρογραφία του YES-Europe Greece παρέχεται ένας δημοκρατικός χώρος έκφρασης σκέψεων και απόψεων των νέων συντακτών. Ως εκ τούτου, το παρόν άρθρο εκφράζει την προσωπική γνώμη του γράφοντος / της γράφουσας και δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα τις θέσεις του οργανισμού, YES - Europe ή της επιμέρους ομάδας αυτού YES - Europe Greece.